TİMUR’UN ÂLİMLERİ
Timur, Türk tarihinin büyük simalarından biridir. 14 ve 15. Yüzyıllarda İran, Türkistan ve Anadolu olmak üzere geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş bir devlet reisidir. Hüküm sürdüğü bölgede yaptığı uygulamalar ile pek çok düşmanı ve dostu olmuştur. Tarihi kayıtlarda birbirinden zıt ve abartılı bilgileri bir arada bulmak mümkündür. Özellikle devrin uleması ile olan ilişkileri çok dikkat çekicidir. Âlimlerin yanına toplaması ve bazılarını sürgün etmesine dair bilgiler vardır. Tasavvuf ehline hürmetkâr olduğu belirtilir. Kaynaklarda âlimleri toplayıp münazaralar yaptırdığına kaybedenleri öldürttüğüne dair ifadeler geçmektedir. Ailesinden âlim hükümdarlar Uluğ Bey gibi simalar da çıkmıştır. Nitekim Ali Kuşçu da Timur devletinden Anadolu'ya gelen âlimlerdendir. Bu girişten sonra devrin iki uleması Teftazani ve Seyyid Şerif Curcani arasındaki münazara ile yazıya devam edeceğim.
Teftazani, asıl adı Sadeddindir. Horasanlı olup Türk kökenli olduğu belirtilmektedir. Ailesi hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Tahsil hayatı Maveraünnehir ve Horasan başta olmak üzere Türkistan'ın farklı bölgelerinden geçmiştir. Mutezile, Maturudilik ve Eşarilik gibi farklı düşünce ortamlarının olduğu bir coğrafyada ilim öğrenmiştir. Timur'un Harezm bölgesini almasıyla Teftazani için Semerkant günleri başlamıştır. Timur'un yanında büyük itibar görmüştür. Hatta onu kazaskeri yapmıştır. Zamanla özellikle de Curcani ile yaptığı münazarayı kaybetmesi neticesinde gözden düşmeye başlamıştır. Neticesinde kahrından ölmüştür.
Curcani, İran'ın Deylem bölgesindeki Curcan yakınlarındaki Takü'de dünyaya geldi.(1340) Anne ve baba tarafından Hz. Peygamber sülalesindendir. Anadolu âlimlerinden Cemaleddin Aksarayi'den ilim öğrenmek için Anadolu'ya geldi. Onun vefatı nedeniyle Fatih'in hocası Molla Fenari ile birlikte Mısır'a gitti. Burada çeşitli âlimlerden tahsil gördü. Sadeddin Teftazani sayesinde Şiraz hükümdarından iltifat gördü ve bu şehre yerleşti. Timur Şiraz şehrini alınca onu Semerkant'a götürdü. Burada çeşitli âlimler ile münazaralar yaptı. En meşhuru ise Teftazani ile yaptığı münazara ve onu yenmesidir.
Kelam ve belagat konusunda Timur'un huzurunda iki âlim münazara yapmıştır. Bu münazaralar hakemli olarak yapıldığı görülmektedir. İki tartışmada da Seyyid Şerif Curcani galip gelmiştir. Teftazani kendisinin pek çok eser yazdığını söylese de netice değişmemiştir. Bu tartışma sonrasında Teftazani gözden düşmüştür. Yukarıda da belirtildiği gibi kahrından vefat etmiştir. Curcani ise Timur'un vefatına kadar Semerkant'ta yaşadı. Sonrasında da Şiraz'a geri döndü ve orada öldü. Tartışmaları ise sonraki yıllarda eserlere konu olmuş ve farklı alimler tarafından yeniden işlenmiştir.
Mustafa AK
Tarih Öğretmeni
mstfknyali@gmail.com
