MEVLANA VE MOĞOLLAR
Türk tarihinin en netameli konuları bir devletin yıkılış ve başka bir devletin kuruluş aşamaları ile ilgili olanlardır. Bu devirlerin şahsiyetleri âliminden devlet adamına her yönüyle incelenmeye değer adamlardır. Mesela Selçuklunun yıkılış sürecini gören ve Osmanlı devletini de fikirleri etkileyen Mevlana Celaleddin Rumi yaşadığı devri tanımlamada önemli örnektir. Yazımızın konusu Mevlana'nın Anadolu'yu işgal eden Moğollar ve onlara karşı tutumu oluşturacaktır.
Mevlana'nın Moğollara karşı tutumunu bilimsel anlamda ilk tenkide tutanlardan birisi Mikail Bayram Hocadır. Mikail Bayram Selçuklu devrinin kaynaklarına derinlemesine hâkim olan bir kişidir. Mevlana'nın Moğollar ile ilişkisini Türkmen-Moğol mücadeleleri ile açıklar. Tarih tezinin tamamında bu görüş hâkimdir. Ona göre Mevlana'nın temel amacı Moğollara hizmet ve halkın Moğollara itaatini sağlamaktır. Buna karşılık Moğollar Mevlana'yı kollamış ve ona muhalif olan herkesi ortadan kaldırmışlardır. Bu muhaliflerin içinde Ahiler, Türkmenler ve bunlar ile birlikte hareket eden Anadolu Selçuklu hükümdarları vardır. Bu çatışma neticesinde Mevlana'nın en büyük muhalifi olarak gördüğü Ahi Evren Hoca Nasireddin Muhammed Hoyi'yi ortadan kaldırttığını ifade eder. Ahi Evren'in Nasreddin Hoca olduğunu belirtir. Ahi Evren'in fikirlerinin ortadan kaldırılmaya çalışıldığını bir adım daha ileri gidilerek eserlerinin başka yazarlar tarafından çalındığını söyler. Ahilik ve Mevlevilik kavgasının Osmanlı klasik çağında da devam ettiğini belirtir.
Buna karşılık Hayri Kaplan ve Ramazan Haykıran gibi yazarlar ise Mevlana'nın Moğolları müşrik, işgalci gibi sıfatlar ile anmadığına dikkat çeker. Onların İslam'dan habersiz gafiller olduğunu belirtir. Bu işgalin geçici olduğunu medeni olarak üstün olan tarafın galip geleceğini belirtirler. Özellikle Hayri Kaplan, Mikail Bayram'ın tezlerine reddiye kitabı yazmıştır. Mevlana ve sonrasında Moğol İlhanlı hükümdarları zaman içinde İslamlaşmaya başlamıştı. Bir anlamda Mevlana'nın dediği olmuştu. İslam dünyası Moğol istilasını kolay atlatamamıştı. Zor olsa da Moğollar Müslüman olmuşlar ve Anadolu'da yıktıklarını tamir etmeye çalışmışlardır. Tokattaki Emir Torumtay ve Beyşehir'deki İsmail Ağa bunlardandır. Yukarıda zikri geçen yazarlar Moğol zulmünün bu kadar etkili olmasında ikili oynayan Selçuklu devlet adamlarının etkisi olduğunu da vurgular. Bir de Moğolların Şiilik ve Sünnilik gibi mezheplere karşı tutumları üzerinden değerlendiren âlimler vardır. Misal İbni Teymiye Moğolların Müslümanlığına bile güvenmemek gerekir diyerek onlara karşı cihadı tavsiye etmiştir.
Sözün özü Mevlana'da tasavvufi ve ilmi yönü olan bir insandır. Kuldur. Siyasi olaylarda taraf tutmuştur. Tercihinin fayda ve zararını görmüştür. Yaptığı işler onu ajan yapmaz ama Moğollar ile yakınlığı da inkâr edilemez. Bize düşen geçmişte yaşayanları amelleri ile yargılamamaktır. Bu yargılama Din Gününde yapılacaktır. Bizim görevimiz ise tarihten ibret almaktır.
Mustafa AK
Seydişehir Anadolu İmam Hatip Lisesi
